Feiten/ onderzoek

METEN=WETEN

PhD-Student kijkt naar fruitvliegjes
© RTV Drenthe / Josien Feitsma

Meten=Weten baseert zich op wetenschappelijk onderzoek, eigen onderzoek en nationale en Europese wetgeving. Hieronder hebben we diverse onderzoeken, relevante wetten en richtlijnen en (wetenschappelijke) artikelen verzameld. We blijven deze pagina aanvullen.
U vindt op deze pagina:
1. Onze eigen onderzoeken
2. Feiten – Wetgeving – Wetenschappelijk onderzoek

Heeft u of kent u belangrijk onderzoek dat er niet bijstaat? Stuur dan een link naar mail@metenweten.nl

1. Eigen onderzoek

Onderzoek Meten = Weten

  • Rapport 2022
  • Onderzoek 2019
  • Onderzoek 2018
  • Ondersteunende informatie

Informatie over deze onderzoeken vindt u hieronder:

Rapport 2022

Lees hier over de evaluatie van 3 jaar onderzoek van bodem, vegetatie, mest en lucht. Er hangt écht een deken van landbouwgif over Nederland. 

Rapport 2019

Doordat ons onderzoek 2018 zowel bewoners als natuurterreinbeheerders de mogelijkheden liet zien van onderzoek doen naar bestrijdingsmiddelen in de eigen tuin of natuurterrein, hebben we dankzij hun bijdragen in 2019 veel meer monsters kunnen nemen.
In september 2019 nam Meten=Weten monsters in de natuur samen met Natuurmonumenten en Het Drents Landschap. Daar vonden we 31 verschillende stoffen tot meer dan 4 km vanaf de rand van het natuurgebied met tot wel 15 stoffen per monster.  Het zijn vooral vluchtige stoffen die zich via de lucht over grotere afstand verplaatsen en dan neerslaan in natuurgebieden. Op verzoek van minister Schouten heeft het RIVM een advies uitgebracht over het onderzoek van Meten=Weten. Het RIVM beveelt aan om de aanwezigheid van deze chemische stoffen in Nederlandse bodems breed in kaart te brengen en meer zicht te krijgen op de risico’s van de stoffen voor bijvoorbeeld planten, bodemdieren en insecten. Vooralsnog is de minister daar niet op ingegaan.

Lees hier het onderzoek van Meten=Weten in natuurgebieden.

Rapport 2018

Onderzoek 2018
Een eerste steekproef om erachter te komen of er bestrijdingsmiddelen in onze directe leefomgeving voorkomen is inmiddels afgerond. Alle bevindingen zijn in één Onderzoeksrapport 2018 weergegeven en geduid. We weten nu dat bestrijdingsmiddelen inderdaad onze directe leefomgeving binnendringen. We weten ook welke stoffen met welke concentraties en met welke mogelijk negatieve effecten op onze gezondheid vanuit de bespoten teelten op onze onbespoten groenten terechtkomen. Monsters van grond, gewas, groenten, mest, oppervlaktewater en grondwater hebben we onderzocht. Om te meten en te weten

Zie ons rapport over het Onderzoek 2018 van Meten=Weten

Ondersteunende informatie

Ten behoeve van de duiding van de analyseresultaten wordt de volgende ondersteunende informatie aangeboden:

Stof-eigenschappen
Informatie over de gevonden stoffen, zoals de mate van giftigheid, de persistentie en welke effecten de werkzame stof heeft op het zenuwstelsel, het hormonale stelsel, enz. van mensen en dieren, staat in dit bestand.
In de tabellen zijn de aangetroffen bestrijdingsmiddelen gesorteerd naar de belangrijkste gebruiksgroepen: insecticiden, herbiciden en fungiciden en relevante informatie over de aangetroffen stoffen is in de verschillende kolommen samengevat.
Zie voor verdere toelichting bij het bestand Stof-eigenschappen het bestand: Toelichting bij stofeigenschappen; per kolom wordt de gegeven informatie toegelicht.

2. Feiten - Wetgeving - Wetenschappelijk onderzoek

Onderwerpen:

Verspreiding van Pesticiden

Samenvatting onderzoek Meten=Weten

Onderzoek verspreiding bestrijdingsmiddelen in Drenthe en omstreken. Evaluatie van 3 jaar onderzoek van bodem, vegetatie, mest en lucht. Rapport Meten=Weten, januari 2022.
Buijs J. & Mantingh M. (2022).

Onderzoek Bestrijdingsmiddelen en Omwonenden

Utrecht University
Y.M. Gooijer, G.W. Hoftijser, L.C.C.  Lageschaar, A. Oerlemans, P.T. J Scheepers, C.M. Kivits, J. Duyzer, M.G. Gerritsen-Ebben, D.M. Figueiredo, A. Huss, E.J.M Krop, R.C.H. Vermeulen, F.  Van den Berg, H.J. Holterman, C.J.M. Jacobs, R. Kruijne, J.C.J. Mol, M. Wenneker, J.C. Van de Zande & P.J.J. Sauer, (2019).
Research on exposure of residents to pesticides in the Netherlands: OBO flower bulbs.

Pesticides in doormat and floor dust from homes close to treated fields

Spatiotemporal variance and determinants of occurrence and concentrations.
De alomtegenwoordigheid van pesticiden in huisstof stof leidt ertoe dat omwonenden bollenvelden het hele jaar door worden blootgesteld. Lees hier: Pesticides in doormat and floor dust from homes close to treated fields.
Daniel Figueiredo, Rosalie Nijssen, Esmeralda J.M. Krop, Daan Buijtenhuijs, Yvonne Gooijer, Luuk Lageschaar, Jan Duyzer, Anke Huss, Hans Mol, Roel C.H. Vermeulen (2022).

Pesticides in ambient air,influenced by surrounding land use and weather, pose a potential threat to biodiversity and humans

Groot Australisch onderzoek, ‘Science of Total Environment‘ naar de effecten van pesticiden die in de lucht worden verspreid over grote gebieden.
Conclusies: via twee bekende luchtmeet apparaten ( PUF en PEF) werden 67 actieve pesticiden gevonden ( van een selectie van 566 stoffen, waarop is onderzocht).

Ctgb/EFSA toelatingsbeleid

↑ EenVandaag over pesticiden en Ctgb.

↑ Seminar over The role of the precautionary principle in European chemicals.

  • EFSA toelatingsbeleid 
  • Foodwatch
    Het toelatingssysteem van de EU voor pesticiden vertoont veel gebreken. Hervorming is dringend noodzakelijk.
    Dertig procent van alle momenteel goedgekeurde pesticiden in de EU wordt goedgekeurd door verlenging zonder een hernieuwde, definitieve risicobeoordeling. Lees meer op de website  van Foodwatch.
  • Trouw 2021: Interview milieujurist Anne de Vries over Ctgb
  • PAN kritiek op Ctgb
  • Sprint Magazine
    Met goede uitleg van Violette Geissen, hoogleraar Bodemdegradatie en landgebruik bij Wageningen University & Research (WUR) over omissies in de toelating van pesticiden.
  • Voorzorgsprincipe / CTGB
    Bijgaande artikelen en rapport van het PEST committee van het Europees Parlement kunnen wellicht helpen met laten zien dat een Ctgb stempel absoluut niet betekent dat het veilig is. Dat is een groot misverstand. De testprotocollen zijn doorgaans tientallen jaren oud en gaan niet uit van de laatste stand van wetenschap.
    Zie ook blz. 60 sectie 4.4.2.1 van de Guidance.
    Zie ook seminar over: The role of the precautionary principle in European chemicals regulation
  • Advies Rli 2020: Het beleid voor gevaarlijke stoffen is niet toereikend om risico’s in de leefomgeving voor mens en milieu voldoende te beheersen. Welke stappen zijn nodig voor een veiligere omgang met gevaarlijke stoffen?
    Lees hier het rapport:  Greep op gevaarlijke stoffen.

Wetgeving

Nederland

Europa

  • Voorzorgsprincipe
    Volgens de Europese Commissie mag het voorzorgsbeginsel worden toegepast wanneer een verschijnsel, een product of een procédé schadelijke gevolgen kan hebben, vastgesteld door middel van een objectieve, wetenschappelijke evaluatie, en indien deze evaluatie niet met voldoende zekerheid kan worden bepaald.
  • Europees verdrag voor de Rechten van de Mens= EVRM. Het begrip privéleven in artikel 8 wordt ook zo geïnterpreteerd dat het een zekere plicht tot milieubescherming omvat.
    Op 14 september 2022 heeft rechtbank Den Haag een uitspraak (ECLI:NL:RBDHA:2022:9119) gedaan over de vraag of de Staat onrechtmatig handelt vanwege de huidige geurnormen in de Wet geurhinder en veehouderij.
  • Geurhinder is een onrechtmatige overheidsdaad.  Lees de het volgende  artikel over geur- en stankoverlast.
    En lees ook het volgende artikel hierover.
  • Vogel- en Habitatrichtlijn
    Lees hier de richtlijn.

Gezondheid

Gezondheidsraad

Vervolgadvies gewasbescherming en omwonenden 2021

Artikel Medisch Contact:

Gewasbeschermingsmiddelen wel degelijk gevaarlijk 22-04-2021
prof. dr. Frederieke Schaafsma; Herman Bartstra
Lees hier het artikel.

Artikel Medisch Contact:

Interview Henk Maassen met Parkinson neurologen Bloem en Hoff, resp. Radboud Universiteit en Universiteit Utrecht.
Titel: Parkinson als kanarie in de kolenmijn. U kunt het artikel hier lezen.
Al sinds de jaren tachtig is het verband tussen Parkinson en pesticiden aangetoond. Verder spelen luchtverontreiniging en andere milieufactoren een rol. Niet de leeftijd is belangrijk (oudere mensen) maar de blootstellingstermijn van vele jaren. Beide specialisten zetten in op nationale preventie van Parkinson. Bijkomend voordeel is dat, op bevolkingsniveau, daarmee tegelijkertijd het risico op kinderkanker, hart- en vaatziekten en Alzheimer zullen worden verminderd. Verder bepleiten zij dat bij de beoordeling van pesticiden ook en vooral moet worden gekeken naar stapelingseffecten en combinaties van middelen.

Onderzoek EU SPRINT

Environmental and human health at risk – Scenarios to achieve the Farm to Fork 50% pesticide reduction goals.
Het onderzoek leest u hier.
Risico’s voor het milieu en de volksgezondheid – Scenario’s om de doelstellingen inzake 50% vermindering van pesticiden van boer tot bord te bereiken
Silva, X. Yangab, L. Fleskens, C J.Ritsema, Violette Geissen

Belangrijkste punten:

  1. Kenmerken en aanbevolen gebruikspercentages van 230 door de EU goedgekeurde pesticiden worden vermeld.
  2. Alle 230 werkzame stoffen die in aanmerking worden genomen, zijn gevaarlijk voor mens en/of ecosysteem.
  3. Geen van de 230 goedgekeurde stoffen heeft een volledig gevarenprofiel.
  4. 124 van de 230 werkzame stoffen zijn topgebruiks- of topgevaarlijke stoffen.

Er zijn sterke beperkingen nodig om de Farm to Fork-doelstellingen voor het verminderen van pesticiden te bereiken

Aantasting mitochondriën door SDHI fungiciden

Evolutionarily conserved susceptibility of the mitochondrial respiratory chain to SDHI pesticides and its consequence on the impact of SDHIs on human cultured cells.
SDHI-pesticiden induceren oxidatieve stress en doden menselijke cellen.
Bénit, A. Kahn, D.Chretien, S. Bortoli, L.Huc, M. Schiff, A. Gimenez-Roqueplo, J. Favier, P. Gressens, M. Rak, Pierre Rustin
Lees hier hier over het onderzoek.

Parkinson

Estimated Residential Exposure to Agricultural Chemicals and Premature Mortality by Parkinson’s Disease in Washington State. (Geschatte residentiële blootstelling aan landbouwchemicaliën en vroegtijdige sterfte door de ziekte van Parkinson in de staat Washington)
M. Caballero,  S. Amiri, J. Denney, P.  Monsivais, P. Hystad , O. Amram.
Lees hier over dit onderzoek.

Parkinson

Environmental exposure to pesticides and the risk of Parkinson’s disease in the Netherlands. Blootstelling aan pesticiden uit de aardappel- en graanteelt verhoogt de kans op parkinson met 50 procent.    M. Brouwer, A. Huss , M. Van der Mark, P.C.G Nijssen, W.M. Mulleners, A. M. G Sas, T. van Laar, G. R De Snoo, H. Kromhout, R.C. H Vermeulen
Lees hier de uitkomst van dit Nederlandse onderzoek.
Zie ook het artikel in de Volkskrant: Parkinson is geen Broodje Aap verhaal.
Zie ook website Parkinson vereniging over pesticiden:

Europees haar onderzoek van een civil science groep

Lees hier het rapport.

  • Onderzoek in 15 EU- landen; 300 deelnemers (haarmonsters), gecheckt op selectie van 30 pesticiden.
  • Meeste middelen en hoogste concentraties gevonden bij boeren en landwerkers uit Polen, Belgie, Ierland en Nederland. Vooral herbicide Prosulfocarb en fungicide Tebuconazol.
  • Rurale bewoners hadden 3 maal zo veel pesticiden in hun monsters dan stedelingen, de concentraties waren echter 80 maal zo hoog!

Gele koorts door pesticiden

De gelekoortsmug – in Azië een berucht verspreider van knokkelkoorts, gele koorts en het Zikavirus – kan steeds beter tegen bestrijdingsmiddelen. Wetenschappers vingen in Vietnam en Cambodja muggen waarvan 78 procent van de exemplaren genetisch zo zijn veranderd, dat zij bestand zijn tegen de zwaarste en meest gebruikte pesticide.
Lees het artikel in Science
en het artikel in de Volkskrant.

Specifiek Kinderen

Neonicotinoiden aangetroffen in hersen- en ruggemergliquor van kinderen

2022-01-11
Journal of Environmental Health ,  Multiple Neonicotinoids in children: cerebro-spinal  fluid, plasma and urine. Bernard Laubscher, Manuel Diezi, Raffaele Renella, Edward A. D. Mitchell, Alexandre Aebi, Matthieu Mulot & Gaëtan Glauser
Lees hier het artikel.
Conclusie:  Uit betrouwbare analysemethoden blijkt de aanwezigheid van multiple neonicotinoiden en/of hun metabolieten vanuit sproeivelden in hersen/ruggemergliquor, plasma en urine van jonge kinderen  aangetoond te kunnen worden. Ook prenataal.  De neonicotinoiden blijken dus een omgevingsrisico te zijn voor kinderen. En eveneens voor niet-target organismen, bv bijen.

Be-VITO pleit voor strenger pesticide beleid na onderzoek bij 212 kinderen

2022
Onderzoek van Onderzoeksinstelling VITO, de Universiteit van  Antwerpen en het Provinciaal Instituut voor Hygiëne doen sinds 2010 onderzoek bij jonge kinderen: urine- en bloedmonsters. Kinderen gemiddeld 7 jaar. Belgische Kempen. Hogere waarden pesticiden aangetroffen dan gemiddeld elders in Europese studies. Oa.   Pyrrethroiden, maar ook Glyfosaat en Arseen. Conclusie Strenger toelatingsbeleid pesticiden.

Pesticiden veroorzaken gezondheidsschade bij jonge kinderen

Interview met emeritus hoogleraar kindergeneeskunde Pieter Sauer:

Effecten pesticiden op vogels, insecten en natuur

Pesticiden en kunstmest dé oorzaak voor achteruitgang vogelstand

Stanislas Rigal,  Vasilis Dakos, Hany Alonso, Vincent Devictor mei 2023

De vogelstand in Europa loopt drastisch terug en dat komt vooral door de intensieve landbouw. Dat schrijft een internationale groep onderzoekers in wetenschappelijk vakblad PNAS. Om die achteruitgang te keren zijn ‘diepgaande veranderingen’ en hervormingen nodig in de landbouw.
Als oorzaak wijzen de wetenschappers vooral op het gebruik van pesticiden en kunstmest door boeren. Die zorgen voor minder insecten, larven en wormen.
Lees hier het artikel in PNAS
En hier artikel van SOVON  

Pesticiden veranderen gedrag van bijen meer bij warmer weer

Toxic temperatures: Bee behaviours exhibit divergent pesticide toxicity relationships with warming
Daniel Kenna, Peter Graystock, Richard J. Gill  maart 2023

Hoe warm of koud het is, beïnvloedt de mate waarop pesticiden impact hebben op het gedrag van bijen. Dat hebben onderzoekers van het Imperial College London aangetoond. De omgevingstemperatuur blijkt van invloed op de mate waarin pesticiden een reeks gedragingen van hommels en bijen veranderen. Dat kan ook bepalend zijn voor hun overleving en hun vermogen om gewassen te bestuiven.
Lees het hele artikel.

Pesticiden bij ringmussen in de Noordelijke Friese wouden bij Eastermar.

J.Lommen, A. Blok, R. Gommer en A. Guldemond. 2021. CLM, publicatienummer 1084, augustus 2021
Lees: ‘Pesticiden bij ringmussen in de Noordelijke Friese wouden bij Eastermar‘. 

Direct pesticide exposure of insects in nature conservation areas in Germany

Veldonderzoek vliegende insecten in natuurgebied grenzend aan landbouwgrond.
Brühl, C.A., N. Bakanov, S. Köthe , L. Eichler, M. Sorg, T.Hörren, R. Mühlethaler, G. Meinel & G.U.C. Lehmann. 2021.

Scientific Reports | (2021) 11:24144. Lees het rapport: ‘Direct pesticide exposure of insects in nature conservation areas in Germany‘.

General patterns derived from a hoverfly community

Afname zweefvliegen Halmann, C.A., A. Ssymank, M. Sorg & E. Jongejans, 2021. Insect biomass decline scaled to species diversity:. Research article, january 11, 2021. 118(2) e2002554117
Lees: General patterns derived from a hoverfly community.

Aantal zweefvliegen op de Veluwe met 80 procent gedaald

Aat Barendregt, Theo Zeegers, Wouter van Steenis, Eelke Jongejans
De hoeveelheid zweefvliegen in het natuurgebied is met 80 procent afgenomen, het aantal soorten met 44 procent. De oorzaak is volgens ecoloog Eelke Jongejans van de Radboud Universiteit in Nijmegen niet vastgesteld. “We weten natuurlijk wel wat de hoofdverdachten zijn: klimaatverandering, zure regen in de jaren 80, stikstof en pesticiden.”
Lees het artikel: ‘Forest hoverfly community collapse- Abundance and species richness drop over four decades‘

Met insecticide besmette honingdauw kan giftig zijn voor nuttige insecten

Calvo-Agudo, M., J.F. Tooker, Marcel Dicke & A. Tena. 2022.
Insecticide-contaminated
Honeydew: risks for beneficial insects. Biol. Rev. (2022), 97, pp. 664–678.

Analysis of insect monitoring data from De Kaaistoep and Drenthe

Research Gate. Halmann, C.A. , T. Zeegers, R. van Klink, R. Vermeuelen, P. van Wielink, H. Spijkers & E.Jongejans, 2018.
Lees de analyse: Analysis of insect monitoring data from De Kaaistoep and Drenthe.

Reprotoxic effects of the systemic insecticide fipronil on the butterfly

Effecten voortplanting Pieris brassicae (koolwitje).  R.M Gols, WallisDeVries & J.A. van Loon, 2020
Lees: ‘Reprotoxic effects of the systemic insecticide fipronil on the butterfly’.

Pesticiden beschadigen hersenen van bijen zodat ze niet meer recht kunnen lopen

De resultaten, die in vakblad Frontiers in Insect Science verschenen, dragen volgens de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) bij aan “de snelgroeiende hoeveelheid bewijs dat het huidige gebruik van bestrijdingsmiddelen op grote schaal tot negatieve effecten leidt bij bijen en andere insecten die bevorderlijk zijn voor de natuur.
Onderzoek:  Chronic exposure to insecticides impairs honeybee optomotor behaviour R.H Parkinson, C. Fletcher, J.R. gray.
Lees hier het rapport: Chronic exposure to insecticides impairs honeybee optomotor behaviour
Artikel in hierover in Scientas.

Bodemleven

Field mixtures of currently used pesticides in agricultural soil pose a risk to soil invertebrates

Veldmengsels van momenteel gebruikte bestrijdingsmiddelen in landbouwgrond vormen een risico voor ongewervelde bodemdieren

Speranza C. Panico, Cornelis.A.M. van Gestel, Rudo A. Verweij, Magali Rault, Colette Bertrand, Carlos A. Menacho Barrigae, Michael Coeurdassier, Clementine Fritsche, Frédéric Gimbert, Celine Pelosi

Het rapport ‘Field mixtures of currently used pesticides in agricultural soil pose a risk to soil invertebrates’

Waterleven

  • Effecten neonicotinoiden (thiacloprid) op zoetwaterinsecten

Buitenexperiment om de effecten van veldrealistische concentraties van de vaak toegepaste neonicotinoïde thiacloprid op het ontstaan van natuurlijk samengestelde aquatische insectenpopulaties te bepalen. Deze experimentele bevindingen tonen een oorzakelijk verband aan van neonicotinoïden en de voortdurende achteruitgang van insecten. Deze resultaten benadrukken de noodzaak om het massale gebruik van neonicotinoïden te heroverwegen om zoetwaterinsecten te behouden, evenals het leven en de diensten die ervan afhankelijk zijn.

S.H. Barmentlo, M. Schrama, G.R. de Snoo & M.G. Vijver(2021). Experimental evidence for neonicotinoid drivendecline in aquatic emerging insects. Research article Biological

Science. October 25, 2021 , 118 (44) e2105692118.

Glyfosaat

Glyphosate used as desiccant contaminates plant pollen and nectar of non-target plant species

Elena Zioga , Blánaid White , Jane C Stout
Iers veld onderzoek 2022. Bijensoorten kunnen worden blootgesteld aan hoge glyfosaatresiduen in het milieu en honingbijen kunnen deze residuen overbrengen naar hun kasten, honing verontreinigen in concentraties die de vastgestelde Europese MRL’s voor honing overschrijden en een gevaar vormen voor de menselijke gezondheid.
Lees: Glyphosate used as desiccant contaminates plant pollen and nectar of non-target plant species

A Roundup herbicide causes high mortality and impairs development of Chrysoperla carnea (Stephens) (Neuroptera: Chrysopidae)

2022
N.Defargea, M.OttobA, A. Hilbecka
Lees: A Roundup herbicide causes high mortality and impairs development of Chrysoperla carnea

  • Herbiciden worden slechts vluchtig getest op effecten op niet-doelgeleedpotigen en omvatten meestal geen orale blootstelling
  • Larven van Chrysoperla carnea (Neuroptera) werden via voedsel blootgesteld aan een herbicide op basis van glyfosaat in concentraties onder de aanbevolen dosering
  • Orale blootstelling resulteerde in ontwikkelingsstoornissen, verminderde coconvorming en hoge mortaliteit
  • Het geïdentificeerde gevaar is zeer relevant voor de risicobeoordeling van op glyfosaat gebaseerde herbiciden en rechtvaardigt een frisse kijk op de huidige testschema’s van pesticiden

Environmental and health effects of the herbicide glyphosate 2018

Lees: ‘Environmental and health effects of the herbicide glyphosate‘

Interessante links

www.leefmilieu.nl/pesticiden

Over PAN-NL